Breda en alles daaromheen - Hoeven in beeld – deel 2

Hoeven in beeld – deel 2

Hoeven

(Foto: 10 mei 2010)

Papenweg

Vierde Molenweg

Overweg Eerste Molenweg / Poldersdijk

De Oude Watermachine – Poldersdijk 3

Poldersdijk

Eerste Molenweg - Zijtak van de Mark (richting Noord-Oost)

Eerste Molenweg - Zijtak van de Mark (richting Zuid-West)

Poldersdijk

Jachthaven Lamgat – Goudbloemsedijk

Kees Wittenbols.

5 mei 2014

Oudere foto’s:

Zicht op de kerk

(Foto: februari 2007)

Hoeven is een dorp in de gemeente Halderberge in de Nederlandse provincie Noord-Brabant.

Tot 1997 vormde Hoeven samen met het dorp Bosschenhoofd de gemeente Hoeven.

Opmerkelijk was dat de grens met de gemeente Etten-Leur voor 1997 door het dorp liep.

seminarie-1

Seminarie (1)

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bovendonk

(Foto: februari 2007)

seminarie-2

Seminarie (2)

(Foto: februari 2007)

http://reliwiki.nl/index.php?title=Hoeven,_Hofstraat_8_-_Kapel_Bovendonk

seminarie hoofdingang

Seminarie (3)

(Foto: februari 2007)

seminarie zijgevel

Zijgevel Seminarie

(Foto: februari 2007)

laantje

Een van de diverse laantjes rondom het Seminarie

(Foto: februari 2007)

voorplein

Voorplein Seminarie

(Foto: februari 2007)

monument hoeven

Monument voor het Seminarie

(Foto: februari 2007)

bovendonksestraat

Huisje in de Bovendonksestraat, net links van toegangspoort Seminarie

(Foto: februari 2007)

Bezienswaardigheden:

Voormalige Grootseminarie Bovendonk in het centrum van Hoeven,

Complex in neogotische stijl uit 1907 naar ontwerp van P.J.H. Cuypers.

Kerk Sint Jan Baptist uit 1929, ontwerp van architect J.H. Berben in expressionistische stijl.

Sterrenwacht Quasar (voorheen Volkssterrenwacht Simon Stevin).

Recreatiepark Bosbad Hoeven.

sterrenwacht

Sterrenwacht Quasar

(Foto: februari 2007)

Broeder Casimiro Kuypers is bezig met een grote schoonmaakbeurt van de radio-telescoop van de Volkssterrenwacht Simon Stevin in 1984

http://www.panoramio.com/photo/20391716

ingang bosbad hoeven

Ingang Bosbad Hoeven – Oude Antwerpsepostbaan 81B

(Foto: februari 2007)

http://www.molecaten.nl/bosbad-hoeven

Ingang Bosbad Hoeven

(Foto: 10 september 2015)

Het ontstaan, de parochie, de polders en de poldermolens:

In 1282 verkochten Arnoud van Leuven en zijn vrouw Elisabeth, Heer en Vrouwe van Breda, aan de Cisterciënser abdij van St. Bernardus aan de Schelde honderd hoeven woeste grond, dat lag op en nabij een heuvel die de Halderberg genoemd werd. De oorkonde waarmee de transactie werd bekrachtigd, is in het latijn gesteld: centum hovas seu mansos wastinae, luidt de tekst letterlijk. Een hoeve of mansus is een oppervlaktemaat, ongeveer 12 bunder groot. Het moet de bedoeling zijn geweest, dat op iedere 12 bunder, op iedere hoeve dus, een boerenbedrijf gevestigd zou worden. De verkoop van de grond aan de abdij was namelijk bedoeld om het nauwelijks bewoonde gebied, dat grotendeels bestond uit drassige veendekken en met heide begroeide zandgronden, te gaan ontginnen. Hoewel er waarschijnlijk al wel enige bewoning rond de Halderberg was, mag de verkoop van honderd hoeven in 1282 gerust als de geboorte van de gemeente Hoeven gezien worden.

De monniken die het nieuwe gebied kwamen ontginnen vestigden zich met een aantal lekebroeders ten westen van de Halderberg op een hoog gelegen terrein, waar zij een grote hoeve, een uithof bouwden. De plaats waar dit gebeurde, boven op een donk, draagt nog heden ten dage de naam Bovendonk. Niet lang na de verkoop van de honderd hoeven werd het Land van Breda, dat bijna het gehele huidige West-Brabant omvatte, na het kinderloos overlijden van Arnoud van Leuven in 1287 gesplitst in twee heerlijkheden: Breda en Bergen op Zoom. Een gedeelte bleef echter gemeenschappelijk bezit van beide heren. Tot dit gebied behoorde ook Hoeven. Pas in 1458 werd dit gezamenlijk beheerde gebied verdeeld tussen de heren van Breda en de heren van Bergen op Zoom. Hoeven behoorde vanaf dat jaar tot het markizaat. De markies bezat in Hoeven de hoge rechtsmacht: in zijn naam werd rechtgesproken in criminele zaken. Er bestond ook een lage rechtsmacht, het rechtspreken in civiele zaken. Dit behoorde toe aan de abt van het klooster van St. Bernardus. Zowel de markies als de abt benoemden een eigen schepenbank voor bestuur en rechtspraak. In 1523 werden beide colleges verenigd tot één schepenbank.

Het gebied van Hoeven werd bij keizerlijk decreet van 8 november 1810 gevormd uit het gebied van de voormalige heerlijkheid Hoeven en dat van de Sint Maartenspolder.

wateropvangput

De Pagnevaart schuin tegenover Bosbad Hoeven (zonder water)

(Foto: februari 2007)

De Pagnevaart schuin tegenover Bosbad Hoeven (met water)

(Foto: Cees Brans)

sprangweg 12

Sprangweg 12

(Foto: februari 2007)

De parochie:

Kerkelijk hoorde het gebied van de voormalige gemeente Hoeven oorspronkelijk onder de parochie Gastel. Al in de dertiende eeuw is er sprake van een kapel op de Halderberg. Deze kapel stond waarschijnlijk op de plaats waar tot 1951 de middeleeuwse kerk heeft gestaan, daar waar nu de Hertenlaan aansluit op de St. Janstraat. Op 21 maart 1310 verleende de pastoor van Gastel toestemming tot oprichting van een parochie in Halderberg. De abt van St. Bernard kwam het recht toe om de parochiepriester aan te wijzen. Aanvankelijk werd meestal een seculier priester benoemd, omdat de Cisterciënzers de zielzorg niet tot hun taak rekenden. Maar vanaf de zestiende eeuw werd het regel, dat door de orde de eigen parochies bediend werden. Dat bleef zo tot 1839.

In 1886 werd het grondgebied van de parochie verkleind door de oprichting van een nieuwe parochie te Bosschenhoofd. De kapel op de Halderberg moest omstreeks 1400 door een groter gebouw vervangen worden als gevolg van de bevolkingstoename.

Een eeuw later moest ook deze kerk plaats maken voor een nog grotere. Deze derde kerk van Hoeven bestond uit een toren, een driebeukig schip, een dwarspand en een priesterkoor. Deze kerk was het gewone type van de laatgotische kruiskerk. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog, in 1583, werd de kerk voor een groot deel vernield door brand. Gedurende het Twaalfjarige Bestand werden weliswaar het koor en het transept weer hersteld, maar het schip bleef in puin liggen. Na de Vrede van Munster werd de openbare uitoefening van de katholieke godsdienst verboden en moesten de kerken overgedragen worden aan de gereformeerden. De calvinistische gemeenschap was in Hoeven, net als in zoveel Brabantse dorpen, erg klein. Het koor van de oude kerk was dan ook groot genoeg om die gemeente te huisvesten, nadat het door een muur van de rest van de kerk was afgescheiden. De zuiderarm van het dwarsschip werd ingericht tot secretarie van het dorp, het noordelijke dwarsschip tot vergaderkamer voor de schepenen en tot gevangenis. De katholieken bouwden een schuurkerk buiten de bebouwde kom aan de Palingstraat, op grondgebied van Etten. In 1681 werd midden in het dorp, achter de pastorie (het vroegere gemeentehuis) een nieuwe schuurkerk gebouwd.

Na de Bataafse revolutie kwam in 1798 een nieuwe grondwet tot stand, waarin de mogelijkheid geboden werd aan de katholieken om de kerkgebouwen die zij in 1648 hadden moeten afstaan, terug te krijgen. Op 10 januari 1800 kwam de katholieke gemeenschap van Hoeven weer in het bezit van het zestiende-eeuwse kerkgebouw. Het duurde nog tot 1821 voordat de kerk ook daadwerkelijk in gebruik genomen kon worden, omdat het schip helemaal opnieuw moest worden opgebouwd.

In de jaren ’20 van deze eeuw werd de middeleeuwse kruiskerk te klein, zodat men in 1929 een nieuwe parochiekerk bouwde aan de westzijde van het dorp.

Naar ontwerp van de architect J.H. Berben verrees daar de huidige kerk van St. Jan Baptist, met een nieuwe pastorie. De oude pastorie werd tot gemeentehuis ingericht. De oude kerk raakte buiten gebruik. Op 29 oktober 1944 bliezen terugtrekkende Duitse militairen de toren op, die in zijn val ook het schip van de kerk verwoestte. Restauratieplannen liepen op niets uit en in 1951 werden de laatste restanten gesloopt.

mythos

Grieks Restaurant Mythos – Sint Janstraat 3

(Foto: februari 2007)

keienpomp

Cafetaria Keienpomp – Sint Janstraat 10

(Foto: februari 2007)

De polders:

Hoevense Beemden:

Dat het buitenverblijf van de abdij van St. Bernardus De Uithof belangrijk is geweest voor de ontwikkeling van Hoeven, blijkt onder andere uit de ontstaansgeschiedenis van de Hoevense Beemden. Op 12 juni 1409 stond de abt van St. Bernardus de gronden ten noorden van het dorp aan de inwoners af tegen betaling van een jaarlijkse cijns, op voorwaarde dat deze gronden bedijkt zouden worden met een behoorlijke kadijk. Volgens de abt werd veel schade aan het gebied toegebracht door de moerdijkers, die het land moerden, dat wil zeggen, het veen afstaken en verbrandden om zout te winnen. Door het afsteken en ontgronden werd het gebied steeds makkelijker overstroomd. De uitgifte ging dan ook gepaard met een verbod op zoutdelven en moeren of ontgronden. Na de bedijking was het mogelijk geworden het gebied van de Hoevense Beemden als cultuurgrond in gebruik te nemen, vooral om gras en hooi te winnen.

bovenstraat 8

Bovenstraat 8

(Foto: februari 2007)

pastory

Pastory “De Honderd Hoeven” – Sint Janstraat

(Foto: februari 2007)

De naam Hoeven hangt nauw samen met het ontstaan van dit dorp, hoewel de naam een andere ontstaansgeschiedenis doet vermoeden.

Hoeven is namelijk niet ontstaan rondom een hoeve.

In de dertiende eeuw was een hoeve een oppervlaktemaat van twaalf bunder.

Eén hoeve was voldoende grond om een hoeve op te vestigen.

Met de verkoop in 1282 van een grondstuk van honderd hoeve van de Heer en Vrouwe van Breda aan de abt van St. Bernardus is Hoeven ontstaan.

molen hoeven

Korenmolen “De Toekomst” (uit 1862) – Sprangweg 42

http://www.molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=537

(Foto: februari 2007)

dorpspomp

Dorpspomp – Sint Janstraat

(Foto: februari 2007)

St. Maartenspolder:

De gorzen ten zuiden van de rivier de Mark waren door de voortdurende overstromingen, waarbij rivierklei werd afgezet, langzamerhand droog komen te liggen. Op 8 oktober 1483 gaf abt Martinus van de St. Bernardus-abdij deze aangeslibde gronden uit ter bedijking. Naar de patroonheilige van de abt werd het ingedijkte land de Sint Maartenspolder genoemd.

Aanvankelijk werd de rechtsmacht over de polder uitgevoerd door de schepenbank van Oudenbosch, maar later kreeg de St. Maartenspolder een eigen bestuur. De schepenbank bestond uit vijf schepenen, gekozen door de polderingelanden en een schout, benoemd door de abt van de St. Bernardusabdij.

kerk-hoeven

Kerk Sint Jan Baptist – Sint Janstraat 40

http://www.reliwiki.nl/index.php?title=Hoeven,_Sint_Janstraat_40,_Jan_de_Doper

(Foto: februari 2007)

gedenkbord

Gedenksteen tegen de gevel van de kerk

(Foto: februari 2007)

Zicht in de Sint Janstraat

(Foto: februari 2007)

Poldermolens:

Door inklinking van de bodem, verzanding van de Mark en voortgaande inpoldering in West-Brabant moesten de polders langs deze rivier in de achttiende eeuw overgaan tot polderbemaling.

Tot dan toe had men de waterstand met behulp van natuurlijke afwatering kunnen regelen. In 1756 werd zowel voor de Hoevense Beemden als voor de St. Maartenspolder een stenen molen gebouwd. De restanten van beide molens zijn nog steeds in de polder te zien.

In 1881 werd de molen van de Hoevense Beemden onttakeld en omgebouwd tot stoomgemaal, de watermachine. In 1930 werd het geheel vervangen door een motorgemaal. In 1993 is de in verval geraakte watermachine geheel gerestaureerd en omgebouwd tot horecagelegenheid. De molen van de St. Maartens-polder was al eerder buiten functie geraakt. Daarvoor werd in 1907 een stoomgemaal in gebruik genomen.

De Oude Watermachine in de Hoevense Beemden

(Foto: Cees Brans)

pastorie

Pastorie – Sint Janstraat

(Foto: februari 2007)

raadhuisplein

Zicht op het Raadhuisplein

(Foto: februari 2007)

tapperijke

Café ’t Tapperijke – Sint Janstraat 15

(Foto: februari 2007)

De bevolkingsgroei:

Uit de vijftiende en zestiende eeuw zijn er enkele gegevens over de bevolkingsgroei. Er werden toen namelijk in het hertogdom Brabant een soort volkstellingen gehouden. In 1437 telde Hoeven 163 bewoonde huizen, zodat het aantal inwoners rond de 800 lag. In 1526 was het aantal bewoonde huizen gestegen tot 258, wat ongeveer gelijk staat met 1300 inwoners.

Door de beroeringen van de Tachtigjarige Oorlog, in deze streken nogal hevig, trokken veel bewoners weg naar veiliger oorden, met name naar de versterkte steden. Daarbij kwamen in het begin van de zeventiende eeuw ook nog eens pestepidemieën. Als gevolg van dit alles woonden er in 1616 nog maar zo’n 350 personen boven de leeftijd van de eerste communie in Hoeven. Daarmee was de bevolking bijna weer tot het niveau van 1437 gedaald. In 1647 waren er echter al weer ongeveer 600 communicanten. Op dit niveau bleef de bevolking zo ongeveer tot de negentiende eeuw. In 1815 telde Hoeven 1285 inwoners, in 1950 waren dat er 5096. In 1975 werd de 7000ste inwoner begroet.

Sint Janstraat 7

(Foto: februari 2007)

hist

Historische boerderij aan de Sprangweg

(Foto: februari 2007)

Eén van de meest markante gebouwen in Hoeven vindt zijn wortels in de ontstaansperiode van Hoeven.

Het huidige conferentiecentrum Bovendonk, een schitterend neogotisch monument,

staat op de plaats waar de monniken van de abdij een uithof bouwden, van waaruit zij de streek bestuurden.

Na verschillende verbouwingen is aan het eind van de negentiende eeuw het huidige gebouw op die plaats gebouwd.

(Wikipedia).

Mijn indruk van Hoeven: Hoeven is een dorp waar ik nog nooit behoefde te zijn, maar wel vele malen doorheen ben gereden. Of via de Bernardusstraat, of ter afwisseling via de Sint Janstraat naar Oudenbosch toe. Ook in de vijftiger en zestiger jaren kwam ik er vaak doorheen, als we met de hele familie op de fiets bij een mooie en warme zonnige dag, naar Bosbad Hoeven reden. Dat was steeds best wel een flinke afstand vanuit Breda gezien, maar we wisten dat het goed vertoeven was in dat zwembad en het was er altijd ‘stervensdruk.’ Vol goede moed ging ik nu weer eens die kant uit, met de wetenschap dat in Hoeven het seminarie staat, waarvan ik al wist dat je dat nu eens van dichtbij kon bekijken. Vroeger leek het wel hermetisch van de buitenwereld afgesloten. Het gebouw als zodanig heeft me altijd enorm gefascineerd, want je kon het van afstand nog net aanschouwen. Komend uit de richting Etten-Leur kwam ik eerst de molen tegen. Een stukje verder zag ik al wat oudere panden staan die ik wilde fotografen. Ik heb gelijk maar even mijn fiets gestald op een parkeerplaatsje nabij het restaurant Mythos en ben toen met mijn fotoronde begonnen. Binnen de kortste keren had ik al heel wat ‘plaatjes geschoten’ van toch wel mooie objecten. Vooral het begin van de Sint Janstraat was toch wel de moeite waard. In de verte zag ik het seminarie al staan en binnen een minuut of tien was ik daar ter plaatse en ben begonnen te fotograferen. Ik moet zeggen: het is een prachtig gebouw en nog veel groter dan ik aanvankelijk dacht. Immers, ik was nog nooit zo dichtbij geweest. Het is toch onvoorstelbaar dat dit toch altijd min of meer verborgen is gebleven, voor een ieder die van bijzondere architectuur houdt. Na flink wat ‘plaatjes te hebben geschoten’ besloot ik voor een terugtocht, alwaar ik mijn fiets had gestald. De bedoeling was om de omliggende straten ten opzichte van de Sint Janstraat nog eens te bekijken. Maar dat bleek weinig tot geen zin te hebben, want welke straat ik ook inkeek, het was allemaal nieuwbouw en dat vind ik niet interessant genoeg om daar foto’s te maken. Er zijn wel wat zijstraten in de Sint Janstraat die wat ouder zijn, maar de panden die ik daar zag staan waren toch wel minder interessant dan die uit de Sint Janstraat. Als ik Hoeven echt zou willen omschrijven, dan is Hoeven in feite, althans voor mij, de Sint Janstraat met als ‘klap op de vuurpijl’ het voormalige seminarie en dan heb je het wel gehad. Doch de Sint Janstraat oogt wel als een sfeervolle straat. Daarna ben ik richting Bosschenhoofd gereden en kwam zo automatisch langs Bosbad Hoeven en zag tot mijn verbazing dat het inmiddels is uitgegroeid tot een behoorlijk groot attractiepark. Hoe lang dit er al is weet ik niet. Maar omdat het winter was en er geen bladeren aan de bomen en bosjes zaten, kon ik het een en ander aanschouwen. Achter het bosbad heb je dan nog de Volkssterrenwacht Quasar, voorheen Simon Stevin. Ik ben het complex even opgereden, maar het was daar muisstil. Het zag er ook allemaal wat verwaarloosd uit. Ik kreeg de indruk dat alles zo’n beetje gereed was om gesloopt te worden. Het kan natuurlijk ook zijn dat ze gewoon in de wintermaanden gesloten zijn en tegen het voorjaar weer van te voren eerst al het onkruid gaan verwijderen, alvorens de gebouwen weer toegankelijk worden gesteld voor het publiek. Mijn volgende fotoreportage zal uiteraard gaan over Bosschenhoofd. Ik was toch vlak in de buurt en heb daar ook nog even een wandeling doorgemaakt. Dat komt er dus snel aan. Kees Wittenbols – februari 2007).