Hoeven in beeld – deel 2
Hoeven
(Foto:
10 mei 2010)
Papenweg
Vierde
Molenweg
Overweg
Eerste Molenweg / Poldersdijk
De
Oude Watermachine – Poldersdijk 3
Poldersdijk
Eerste
Molenweg - Zijtak van de Mark (richting Noord-Oost)
Eerste
Molenweg - Zijtak van de Mark (richting Zuid-West)
Poldersdijk
Jachthaven
Lamgat – Goudbloemsedijk
Kees Wittenbols.
5 mei 2014
Oudere foto’s:
Zicht
op de kerk
(Foto:
februari 2007)
Hoeven is een dorp in de
gemeente Halderberge in de Nederlandse provincie Noord-Brabant.
Tot 1997 vormde Hoeven
samen met het dorp Bosschenhoofd de gemeente Hoeven.
Opmerkelijk was dat de grens
met de gemeente Etten-Leur voor 1997 door het dorp liep.
Seminarie (1)
http://nl.wikipedia.org/wiki/Bovendonk
(Foto: februari 2007)
Seminarie
(2)
(Foto: februari 2007)
http://reliwiki.nl/index.php?title=Hoeven,_Hofstraat_8_-_Kapel_Bovendonk
Seminarie
(3)
(Foto: februari 2007)
Zijgevel
Seminarie
(Foto: februari 2007)
Een
van de diverse laantjes rondom het Seminarie
(Foto: februari 2007)
Voorplein
Seminarie
(Foto: februari 2007)
Monument
voor het Seminarie
(Foto:
februari 2007)
Huisje
in de Bovendonksestraat, net links van toegangspoort
Seminarie
(Foto:
februari 2007)
Bezienswaardigheden:
Voormalige Grootseminarie
Bovendonk in het centrum van Hoeven,
Complex in neogotische
stijl uit 1907 naar ontwerp van P.J.H. Cuypers.
Kerk Sint Jan Baptist uit
1929, ontwerp van architect J.H. Berben in
expressionistische stijl.
Sterrenwacht Quasar
(voorheen Volkssterrenwacht Simon Stevin).
Recreatiepark Bosbad
Hoeven.
Sterrenwacht
Quasar
(Foto: februari 2007)
Broeder
Casimiro Kuypers is bezig met een grote
schoonmaakbeurt van de radio-telescoop van de
Volkssterrenwacht Simon Stevin in 1984
http://www.panoramio.com/photo/20391716
Ingang
Bosbad Hoeven – Oude Antwerpsepostbaan
81B
(Foto:
februari 2007)
http://www.molecaten.nl/bosbad-hoeven
Ingang
Bosbad Hoeven
(Foto:
10 september 2015)
Het ontstaan, de parochie, de polders
en de poldermolens:
In 1282 verkochten Arnoud
van Leuven en zijn vrouw Elisabeth, Heer en Vrouwe van Breda, aan de Cisterciënser abdij van St. Bernardus aan de Schelde
honderd hoeven woeste grond, dat lag op en nabij een heuvel die de Halderberg genoemd werd. De oorkonde waarmee de transactie
werd bekrachtigd, is in het latijn gesteld: centum hovas seu mansos
wastinae, luidt de tekst letterlijk. Een hoeve of mansus is een oppervlaktemaat, ongeveer 12 bunder groot.
Het moet de bedoeling zijn geweest, dat op iedere 12 bunder, op iedere hoeve
dus, een boerenbedrijf gevestigd zou worden. De verkoop van de grond aan de
abdij was namelijk bedoeld om het nauwelijks bewoonde gebied, dat grotendeels
bestond uit drassige veendekken en met heide begroeide zandgronden, te gaan
ontginnen. Hoewel er waarschijnlijk al wel enige bewoning rond de Halderberg was, mag de verkoop van honderd hoeven in 1282
gerust als de geboorte van de gemeente Hoeven gezien worden.
De monniken die het nieuwe
gebied kwamen ontginnen vestigden zich met een aantal lekebroeders
ten westen van de Halderberg op een hoog gelegen
terrein, waar zij een grote hoeve, een uithof bouwden. De plaats waar dit
gebeurde, boven op een donk, draagt nog heden ten dage de naam Bovendonk. Niet
lang na de verkoop van de honderd hoeven werd het Land van Breda, dat bijna het
gehele huidige West-Brabant omvatte, na het kinderloos overlijden van Arnoud
van Leuven in 1287 gesplitst in twee heerlijkheden: Breda en Bergen op Zoom.
Een gedeelte bleef echter gemeenschappelijk bezit van beide heren. Tot dit
gebied behoorde ook Hoeven. Pas in 1458 werd dit gezamenlijk beheerde gebied
verdeeld tussen de heren van Breda en de heren van Bergen op Zoom. Hoeven
behoorde vanaf dat jaar tot het markizaat. De markies bezat in Hoeven de hoge
rechtsmacht: in zijn naam werd rechtgesproken in criminele zaken. Er bestond
ook een lage rechtsmacht, het rechtspreken in civiele zaken. Dit behoorde toe
aan de abt van het klooster van St. Bernardus. Zowel de markies als de abt
benoemden een eigen schepenbank voor bestuur en rechtspraak. In 1523 werden
beide colleges verenigd tot één schepenbank.
Het gebied van Hoeven werd
bij keizerlijk decreet van 8 november 1810 gevormd uit het gebied van de
voormalige heerlijkheid Hoeven en dat van de Sint Maartenspolder.
De
Pagnevaart schuin tegenover Bosbad
Hoeven (zonder water)
(Foto: februari 2007)
De
Pagnevaart schuin tegenover Bosbad
Hoeven (met water)
(Foto:
Cees Brans)
Sprangweg
12
(Foto:
februari 2007)
De parochie:
Kerkelijk hoorde het gebied
van de voormalige gemeente Hoeven oorspronkelijk onder de parochie Gastel. Al
in de dertiende eeuw is er sprake van een kapel op de Halderberg.
Deze kapel stond waarschijnlijk op de plaats waar tot 1951 de middeleeuwse kerk
heeft gestaan, daar waar nu de Hertenlaan aansluit op de St. Janstraat. Op 21
maart 1310 verleende de pastoor van Gastel toestemming tot oprichting van een
parochie in Halderberg. De abt van St. Bernard kwam
het recht toe om de parochiepriester aan te wijzen. Aanvankelijk werd meestal
een seculier priester benoemd, omdat de Cisterciënzers de zielzorg niet
tot hun taak rekenden. Maar vanaf de zestiende eeuw werd het regel, dat door de
orde de eigen parochies bediend werden. Dat bleef zo tot 1839.
In 1886 werd het
grondgebied van de parochie verkleind door de oprichting van een nieuwe
parochie te Bosschenhoofd. De kapel op de Halderberg
moest omstreeks 1400 door een groter gebouw vervangen worden als gevolg van de
bevolkingstoename.
Een eeuw later moest ook
deze kerk plaats maken voor een nog grotere. Deze derde kerk van Hoeven bestond
uit een toren, een driebeukig schip, een dwarspand en
een priesterkoor. Deze kerk was het gewone type van de laatgotische kruiskerk.
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog, in 1583, werd de kerk voor een groot deel
vernield door brand. Gedurende het Twaalfjarige Bestand werden weliswaar het
koor en het transept weer hersteld, maar het schip bleef in puin liggen. Na de
Vrede van Munster werd de openbare uitoefening van de katholieke godsdienst
verboden en moesten de kerken overgedragen worden aan de gereformeerden. De
calvinistische gemeenschap was in Hoeven, net als in zoveel Brabantse dorpen,
erg klein. Het koor van de oude kerk was dan ook groot genoeg om die gemeente
te huisvesten, nadat het door een muur van de rest van de kerk was
afgescheiden. De zuiderarm van het dwarsschip werd ingericht tot secretarie van
het dorp, het noordelijke dwarsschip tot vergaderkamer voor de schepenen en tot
gevangenis. De katholieken bouwden een schuurkerk buiten de bebouwde kom aan de
Palingstraat, op grondgebied van Etten. In 1681 werd midden in het dorp, achter
de pastorie (het vroegere gemeentehuis) een nieuwe schuurkerk gebouwd.
Na de Bataafse revolutie
kwam in 1798 een nieuwe grondwet tot stand, waarin de mogelijkheid geboden werd
aan de katholieken om de kerkgebouwen die zij in 1648 hadden moeten afstaan,
terug te krijgen. Op 10 januari 1800 kwam de katholieke gemeenschap van Hoeven
weer in het bezit van het zestiende-eeuwse kerkgebouw. Het duurde nog tot 1821
voordat de kerk ook daadwerkelijk in gebruik genomen kon worden, omdat het
schip helemaal opnieuw moest worden opgebouwd.
In de jaren ’20 van
deze eeuw werd de middeleeuwse kruiskerk te klein, zodat men in 1929 een nieuwe
parochiekerk bouwde aan de westzijde van het dorp.
Naar ontwerp van de
architect J.H. Berben verrees daar de huidige kerk
van St. Jan Baptist, met een nieuwe pastorie. De oude pastorie werd tot
gemeentehuis ingericht. De oude kerk raakte buiten gebruik. Op 29 oktober 1944
bliezen terugtrekkende Duitse militairen de toren op, die in zijn val ook het
schip van de kerk verwoestte. Restauratieplannen liepen op niets uit en in 1951
werden de laatste restanten gesloopt.
Grieks
Restaurant Mythos – Sint Janstraat
3
(Foto:
februari 2007)
Cafetaria
Keienpomp – Sint Janstraat 10
(Foto:
februari 2007)
De polders:
Hoevense Beemden:
Dat het buitenverblijf van
de abdij van St. Bernardus De Uithof belangrijk is geweest voor de ontwikkeling
van Hoeven, blijkt onder andere uit de ontstaansgeschiedenis van de Hoevense Beemden. Op 12 juni 1409 stond de abt van St.
Bernardus de gronden ten noorden van het dorp aan de inwoners af tegen betaling
van een jaarlijkse cijns, op voorwaarde dat deze gronden bedijkt zouden worden
met een behoorlijke kadijk. Volgens de abt werd veel
schade aan het gebied toegebracht door de moerdijkers, die het land moerden,
dat wil zeggen, het veen afstaken en verbrandden om zout te winnen. Door het afsteken
en ontgronden werd het gebied steeds makkelijker overstroomd. De uitgifte ging
dan ook gepaard met een verbod op zoutdelven en
moeren of ontgronden. Na de bedijking was het mogelijk geworden het gebied van
de Hoevense Beemden als cultuurgrond in gebruik te
nemen, vooral om gras en hooi te winnen.
Bovenstraat
8
(Foto: februari 2007)
Pastory “De Honderd Hoeven” –
Sint Janstraat
(Foto:
februari 2007)
De naam Hoeven hangt nauw
samen met het ontstaan van dit dorp, hoewel de naam een andere ontstaansgeschiedenis
doet vermoeden.
Hoeven is namelijk niet
ontstaan rondom een hoeve.
In de dertiende eeuw was
een hoeve een oppervlaktemaat van twaalf bunder.
Eén hoeve was
voldoende grond om een hoeve op te vestigen.
Met de verkoop in 1282 van
een grondstuk van honderd hoeve van de Heer en Vrouwe van Breda aan de abt van
St. Bernardus is Hoeven ontstaan.
Korenmolen
“De Toekomst” (uit 1862) – Sprangweg 42
http://www.molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=537
(Foto: februari 2007)
Dorpspomp
– Sint Janstraat
(Foto:
februari 2007)
St. Maartenspolder:
De gorzen ten zuiden van
de rivier de Mark waren door de voortdurende overstromingen, waarbij rivierklei
werd afgezet, langzamerhand droog komen te liggen. Op 8 oktober 1483 gaf abt Martinus
van de St. Bernardus-abdij deze aangeslibde gronden uit ter bedijking. Naar de
patroonheilige van de abt werd het ingedijkte land de Sint Maartenspolder
genoemd.
Aanvankelijk werd de
rechtsmacht over de polder uitgevoerd door de schepenbank van Oudenbosch, maar
later kreeg de St. Maartenspolder een eigen bestuur. De schepenbank bestond uit
vijf schepenen, gekozen door de polderingelanden en een schout, benoemd door de
abt van de St. Bernardusabdij.
Kerk
Sint Jan Baptist – Sint Janstraat 40
http://www.reliwiki.nl/index.php?title=Hoeven,_Sint_Janstraat_40,_Jan_de_Doper
(Foto: februari 2007)
Gedenksteen
tegen de gevel van de kerk
(Foto: februari 2007)
Zicht
in de Sint Janstraat
(Foto:
februari 2007)
Poldermolens:
Door inklinking van de
bodem, verzanding van de Mark en voortgaande inpoldering in West-Brabant moesten
de polders langs deze rivier in de achttiende eeuw overgaan tot polderbemaling.
Tot dan toe had men de
waterstand met behulp van natuurlijke afwatering kunnen regelen. In 1756 werd
zowel voor de Hoevense Beemden als voor de St.
Maartenspolder een stenen molen gebouwd. De restanten van beide molens zijn nog
steeds in de polder te zien.
In 1881 werd de molen van
de Hoevense Beemden onttakeld en omgebouwd tot
stoomgemaal, de watermachine. In 1930 werd het geheel vervangen door een
motorgemaal. In 1993 is de in verval geraakte watermachine geheel gerestaureerd
en omgebouwd tot horecagelegenheid. De molen van de St. Maartens-polder was al
eerder buiten functie geraakt. Daarvoor werd in 1907 een stoomgemaal in gebruik
genomen.
De
Oude Watermachine in de Hoevense Beemden
(Foto:
Cees Brans)
Pastorie
– Sint Janstraat
(Foto:
februari 2007)
Zicht
op het Raadhuisplein
(Foto:
februari 2007)
Café
’t Tapperijke – Sint Janstraat
15
(Foto:
februari 2007)
De bevolkingsgroei:
Uit de vijftiende en
zestiende eeuw zijn er enkele gegevens over de bevolkingsgroei. Er werden toen
namelijk in het hertogdom Brabant een soort volkstellingen gehouden. In 1437
telde Hoeven 163 bewoonde huizen, zodat het aantal inwoners rond de 800 lag. In
1526 was het aantal bewoonde huizen gestegen tot 258, wat ongeveer gelijk staat
met 1300 inwoners.
Door de beroeringen van de
Tachtigjarige Oorlog, in deze streken nogal hevig, trokken veel bewoners weg
naar veiliger oorden, met name naar de versterkte steden. Daarbij kwamen in het
begin van de zeventiende eeuw ook nog eens pestepidemieën. Als gevolg van
dit alles woonden er in 1616 nog maar zo’n 350 personen boven de leeftijd
van de eerste communie in Hoeven. Daarmee was de bevolking bijna weer tot het
niveau van 1437 gedaald. In 1647 waren er echter al weer ongeveer 600
communicanten. Op dit niveau bleef de bevolking zo ongeveer tot de negentiende
eeuw. In 1815 telde Hoeven 1285 inwoners, in 1950 waren dat er 5096. In 1975
werd de 7000ste inwoner begroet.
Sint
Janstraat 7
(Foto: februari 2007)
Historische
boerderij aan de Sprangweg
(Foto:
februari 2007)
Eén van de meest
markante gebouwen in Hoeven vindt zijn wortels in de ontstaansperiode van
Hoeven.
Het huidige conferentiecentrum
Bovendonk, een schitterend neogotisch monument,
staat op de plaats waar de
monniken van de abdij een uithof bouwden, van waaruit zij de streek bestuurden.
Na verschillende
verbouwingen is aan het eind van de negentiende eeuw het huidige gebouw op die
plaats gebouwd.
(Wikipedia).
Mijn indruk van Hoeven:
Hoeven is een dorp waar ik nog nooit behoefde te zijn, maar wel vele malen
doorheen ben gereden. Of via de Bernardusstraat, of ter afwisseling via de Sint
Janstraat naar Oudenbosch toe. Ook in de vijftiger en
zestiger jaren kwam ik er vaak doorheen, als we met de hele familie op de fiets
bij een mooie en warme zonnige dag, naar Bosbad Hoeven reden. Dat was steeds
best wel een flinke afstand vanuit Breda gezien, maar we wisten dat het goed
vertoeven was in dat zwembad en het was er altijd ‘stervensdruk.’
Vol goede moed ging ik nu weer eens die kant uit, met de wetenschap dat in
Hoeven het seminarie staat, waarvan ik al wist dat je dat nu eens van dichtbij
kon bekijken. Vroeger leek het wel hermetisch van de buitenwereld afgesloten.
Het gebouw als zodanig heeft me altijd enorm gefascineerd, want je kon het van
afstand nog net aanschouwen. Komend uit de richting Etten-Leur kwam ik eerst de
molen tegen. Een stukje verder zag ik al wat oudere panden staan die ik wilde
fotografen. Ik heb gelijk maar even mijn fiets gestald op een parkeerplaatsje
nabij het restaurant Mythos en ben toen met mijn
fotoronde begonnen. Binnen de kortste keren had ik al heel wat ‘plaatjes
geschoten’ van toch wel mooie objecten. Vooral het begin van de Sint
Janstraat was toch wel de moeite waard. In de verte zag ik het seminarie al
staan en binnen een minuut of tien was ik daar ter plaatse en ben begonnen te
fotograferen. Ik moet zeggen: het is een prachtig gebouw en nog veel groter dan
ik aanvankelijk dacht. Immers, ik was nog nooit zo dichtbij geweest. Het is
toch onvoorstelbaar dat dit toch altijd min of meer verborgen is gebleven, voor
een ieder die van bijzondere architectuur houdt. Na flink wat ‘plaatjes
te hebben geschoten’ besloot ik voor een terugtocht, alwaar ik mijn fiets
had gestald. De bedoeling was om de omliggende straten ten opzichte van de Sint
Janstraat nog eens te bekijken. Maar dat bleek weinig tot geen zin te hebben,
want welke straat ik ook inkeek, het was allemaal nieuwbouw en dat vind ik niet
interessant genoeg om daar foto’s te maken. Er zijn wel wat zijstraten in
de Sint Janstraat die wat ouder zijn, maar de panden die ik daar zag staan
waren toch wel minder interessant dan die uit de Sint Janstraat. Als ik Hoeven
echt zou willen omschrijven, dan is Hoeven in feite, althans voor mij, de Sint
Janstraat met als ‘klap op de vuurpijl’ het voormalige seminarie en
dan heb je het wel gehad. Doch de Sint Janstraat oogt wel als een sfeervolle
straat. Daarna ben ik richting Bosschenhoofd gereden en kwam zo automatisch
langs Bosbad Hoeven en zag tot mijn verbazing dat het inmiddels is uitgegroeid
tot een behoorlijk groot attractiepark. Hoe lang dit er al is weet ik niet.
Maar omdat het winter was en er geen bladeren aan de bomen en bosjes zaten, kon
ik het een en ander aanschouwen. Achter het bosbad heb je dan nog de
Volkssterrenwacht Quasar, voorheen Simon Stevin. Ik ben het complex even
opgereden, maar het was daar muisstil. Het zag er ook allemaal wat verwaarloosd
uit. Ik kreeg de indruk dat alles zo’n beetje gereed was om gesloopt te
worden. Het kan natuurlijk ook zijn dat ze gewoon in de wintermaanden gesloten
zijn en tegen het voorjaar weer van te voren eerst al het onkruid gaan
verwijderen, alvorens de gebouwen weer toegankelijk worden gesteld voor het
publiek. Mijn volgende fotoreportage zal uiteraard gaan over Bosschenhoofd. Ik
was toch vlak in de buurt en heb daar ook nog even een wandeling doorgemaakt.
Dat komt er dus snel aan. Kees Wittenbols – februari 2007).
Aanvullende foto’s:
10 mei 2010
Heistraat
9
Spoorwegovergang
aan de Heistraat
Restaurant
D’n Halder – Halderbergselaan 1
Rotonde
Halderbergselaan-Hofstraat
Moleneindsestraat 50
Zicht
in de Moleneindsestraat
Café
“In den Bocht” – Moleneindsestraat
58
Moleneindsestraat 33
Brede
Balrouw 12
Zicht
in Brede Balrouw
Brede
Balrouw 13
St.
Bernardusstraat 32
St.
Bernardusstraat 58
Aanvullende foto’s:
28 mei 2010
De
Oude Watermachine in de Hoevense Beemden – Poldersdijk 3
Idem,
maar nu na de brand van 21 oktober 2011
(Foto:
26 juli 2012)
Poldersdijk
Palingstraat
6
Palingstraat
11
Zicht
in de Palingstraat
Palingstraat
7
Palingstraat
1
Palingstraat
2
Bovenstraat
8
Bibliotheek
– Bovenstraat 16
Dorpshuis
Het Kompas – Bovenstraat 18
Bovenstraat
20
De
Heul 51
Aanvullende foto’s:
23 juli 2015
Nieuw
appartementencomplex aan de Bovendonksestraat
Sporthal
Parrestee – Bovendonksestraat
60
Brandweerkazerne
– Bovendonksestraat 58A
Restaurant
Den Halder – Halderbergselaan
1
Sint
Bernardusstraat 21
Dubbelfietspad
aan de Sint Bernardusstraat
Sint
Bernardusstraat 52
Aanvullende foto’s:
10 september 2015
Cafetaria
’t Goudhaantje – Oude Antwerpsepostbaan
84
Café
Pagnevaart – Oude Antwerpsepostbaan
79
Mariakapelletje
- Achter ‘t Hof
Cafetaria
Oscar – Julianastraat 87
Sprangweg
51
Aanvullende foto’s:
21 september 2015
Poldersdijk 4
Visvijver
– Poldersdijk
Idem
Idem
Idem,
met een glimp van de poldermolen
Zicht
op de poldermolen – Poldersdijk 4
Wolverschans 2
Voor artikelen over Hoeven
Voor deel 1: klik
hierop
Kees Wittenbols.