Rondje Pannenhoef in beeld

Bron: www.plaatsengids.nl

De Pannenhoef is een natuurgebied in grotendeels gemeente Zundert (t/m 1996 gemeente Rijsbergen),

gedeeltelijk gemeente Etten-Leur (met name het Padvindersven met omgeving).

Ligging

3 km West van Rijsbergen. Gelegen rond de Panhoefweg en de Pannenhoefsebaan.

Statistische gegevens

Oppervlakte 700 hectare, waarvan 150 hectare naald- en loofbos en 100 hectare heide en moerasterrein. Het overige gedeelte is grotendeels cultuurgrond (landbouwgrond). Het gebied wordt sinds 1970 beheerd door Het Brabants Landschap.

Geschiedenis

Eeuwenlang bestond het gebied de Pannenhoef uit heide met vennen. In de 15e eeuw werd voor het eerst op grote schaal het veen, dat zich in de laagste delen had ontwikkeld, afgegraven. Via een uitgebreid stelsel van gegraven turfvaarten werd het veen afgevoerd naar Leur. Enkele restanten van deze turfvaarten zijn ook nu nog in het gebied aanwezig. Parallel aan de Bijloop, een van oorsprong natuurlijk beekje, ligt de Turfvaart, een in 1620 gegraven waterloop voor de afvoer van turf vanuit de Zundertse Moeren naar Breda. Rond 1800 zijn de eerste ontginningen uitgevoerd in het centrum van het gebied. Nadien zou nog veel heide worden ontgonnen. Van de oorspronkelijke toestand resten thans slechts enige heidevelden in de omgeving van De Lokker en het Padvindersven. Mooie overgangen  van droge heide naar moeras. De rest van het gebied bestaat voornamelijk uit bos dat door gericht beheer een steeds natuurlijker samenstelling krijgt. De bossen zijn als productiebos aangelegd. De oudste delen in het centrum zijn van circa 1810 en bestaan uit grove den. Het oude bos is rijk aan kruiden. Ook broeden er veel vogels. Het landgoed Pannenhoef is in de 19e eeuw ontstaan. De cultuurhistorische en landschappelijke waarde van het gebied is hoog.

Recente ontwikkelingen

Van begin 20e eeuw tot in de jaren dertig zijn de vennen als gevolg van de ontginningen leeggelopen en verdwenen. De afgelopen jaren zijn diverse werkzaamheden uitgevoerd om de natuur te herstellen. “De laatste tien jaar is er pas daadkrachtig iets gedaan aan verdrogingsbestrijding. Eerder was men er vanuit de landbouw nog niet aan toe. Vroeger was men ook meer gericht op het behoud van bepaalde diersoorten, terwijl het nu om de totale leefgemeenschap gaat. De zwak gebufferde vennen en beekdalen zijn bedreigd, dus daar proberen wij zo goed mogelijk iets aan te doen. Planten die hier destijds groeiden, hebben nog zaden afgezet in de bodem die nu bedekt is. De oude bodem wordt blootgelegd en rondom de vennen wordt nu de dikke bouwvoor, de rijke zwarte bovenste laag van de grond, afgegraven zodat er weer een geschikte plaats komt. Als iets schaars is in de natuur is het namelijk waardevol en een van de taken van Het Brabants Landschap is bepaalde planten- en diersoorten in stand te houden,” aldus Hans Schep, districtsbeheerder van Het Brabants Landschap.

Een van de eerste natuurherstelprojecten betrof het ven De Flesch, dat in 1920 is gedempt. Om de waterstand in De Flesch te verhogen, is in 1992 een puindam in de Fleschloop aangelegd (de Fleschloop heeft een stroomgebied van 125 hectare en is in 1900 gegraven om twee bovengelegen natte heidegebieden te ontwateren). De resultaten waren zo positief, dat in 1995 werd besloten het oude ven in ere te herstellen. In totaal is ruim 11.000 m³ zand en veen afgegraven tot op de oorspronkelijke venbodem. In het herstelde ven heeft de oorspronkelijke vegetatie zich weer ontwikkeld met plantensoorten zoals moerashertshooi, drijvende waterweegbree, waterpostelein, duizendknoopfonteinkruid en naaldwaterbies. Verder bevinden zich er onder meer heikikkers, groene en bruine kikkers, kleine watersalamanders en alpenwatersalamanders. Een aardige slogan in dit verband is: “Terug naar de herkomst, met het oog op de toekomst!,” met de toevoeging “een situatie creëren waarin zowel mensen, dieren als planten zich thuisvoelen.”

In 1997 is begonnen met het herstel van het project De Riggen. Op een stuk weiland van tien hectare is een laag ingegraven en een retentiebekken gecreëerd om een opvang voor het water te maken. Op het natte weiland zijn kleine vennetjes ontstaan, die bijvoorbeeld eenden en watersnippen aantrekken.

In 1999 is het ven De Bak hersteld. Voor de oude venbodem bloot kwam te liggen, moest circa 18.000 m³ zwarte grond en 3.000 m³ veen worden afgegraven. Een deel van de grond is door het Waterschap Mark en Weerijs verwerkt in de opgehoogde kade langs de Turfvaart. Het ven is ongeveer vijf hectare groot. Alle slootjes zijn gedempt zodat er geen water meer kan wegstromen. Tevens is een knuppelbrug over het ven aangelegd. Het is een ondiep en langgerekt ven waarvan het peil met een stuwbak geregeld kan worden. In de natste delen langs het ven zullen riet- en zeggebegroeiingen opschieten, afgewisseld door nat schraalland en broekbos. Op de hogere delen kan droge heide ontstaan, in de richting van de Bijloop 2 overgaand in vochtige heide. Centraal gelegen tussen Padvindersven en De Lokker, vervult De Bak een verbindingsfunctie voor bedreigde ‘aandachtssoorten’ als heikikker en hagedis.

In de richting van de Bijloop is met een kraan 2.700 m² vergraste natte heide geplagd. Gezien ervaringen elders in het terrein is de kans groot dat hier dopheide, kleine zonnedauw en witte en bruine snavelbies ontkiemen. Het terrein is nog natter geworden doordat het Waterschap Mark en Weerijs in 1999 twee stuwen in de Bijloop heeft geplaatst. De Pannenhoef bleek bij een vogeltelling in 1998 zeer roofvogelrijk, met broedparen van buizerd (10x), sperwer (3x), havik (1x), boomvalk (2x), torenvalk (1x) en kerkuil. De komende jaren gaat eraan gewerkt worden om in deze streek een Ecologische Hoofdstructuur te creëren, door samenvoeging met andere landgoederen zoals Oude Buisse Heide 2 en Wallstein 2. Men verwacht dat dit nieuwe, grote aaneengesloten natuurgebied rond 2015 volledig zal zijn gerealiseerd.

Bezienswaardigheden

Landhuis Arendsberg met omgeving is het oudste deel van het landgoed Pannenhoef. Rond dit gebied zijn in 1998 rododendrons gerooid en oude grovedennenopstanden gedund, zodat voldoende licht op de bodem kan komen voor natuurlijke verjonging van de zomereik. “Door de kleinschalige bosverjonging van twintig tot veertig are per vak ontstaat een aantrekkelijk bos voor de fauna en een afwisselend bosbeeld voor de recreant.” Als het rustig is in het gebied, vooral in de vroege morgen, kunt u er winterkoninkjes, kleine Jantjes, nachtzwaluwen, wielewalen, koekoeken, korhoenders, kemphaantjes, regenwulpen, roerdompen, reeën, eekhoorntjes, geitenmelkers en konijntjes zien en horen. Op de vochtige heideplekjes groeien nog lavendelheide, klokjesgentiaan, duizendguldenkruid, beenbreek en de insectenetende zonnedauw. “Ja heus, als de zon lekker schijnt, dan liggen er op al zijn tentakels kleverige druppels, die wat op dauw lijken. Een nietsvermoedend vliegje wil even drinken, maar blijft plakken aan het vocht van de zonnedauw. Wegkomen is er niet meer bij. Door een stel tentakels wordt het beestje volledig leeggezogen. Er blijft niets van over. U begrijpt nu ook wel, waarom de zonnedauw bijna geen wortels heeft. Alleen om zich aan de grond vast te houden, heeft hij er een paar nodig en daar blijft het bij” (aldus Herman Dirven).

Recreatie

De Pannenhoef is een populair recreatiegebied dat jaarlijks door tienduizenden mensen wordt bezocht. Er zijn wandelroutes, fietspaden en ruiterpaden.

Zicht in de Tiggeltsebergstraat (vanuit de Ettenseweg)

Kapel Onze Lieve Vrouw in ’t Zand

(hoek: Tiggeltsebergstraat – Kapelstraat)

Idem

Bord bij de kapel

Zicht in de Tiggeltsebergstraat nabij de kapel

Ettensebaan 25

Zicht in de Ettensebaan (richting Rijsbergen)

Ettensebaan 19

Entree Ettensebaan 19

Ettensebaan 2

Zicht in de Heischoorstraat (richting Sprundel)

Heischoorstraat (nabij de Vossenbergstraat)

Heischoorstraat 16

Zicht in de Panhoefweg (vanuit de Sprundelsebaan)

Hoek: Sprundelsebaan - Panhoefweg

Zicht in de Sprundelsebaan (richting Sprundel)

Klein-Zundertseweg 7

Zicht in de Klein-Zundertseweg (richting Sprundel)

Hoek: Turfstraat - Kolkstraat

Zicht in de Turfstraat (richting Zundertseweg)

Hoek: Turfstraat-Oosteindseweg

(Foto: 9 augustus 2011)

Zicht in de Lokkerstraat

Zicht in de Gagelstraat

Woning in de Gagelstraat

Zicht in de Oosteindseweg (richting Pannenhoef)

Hoeve, Hoek: Oosteindseweg – De Wildert

Zicht in de Wildert (vanuit de Oosteindseweg)

Padvindersven aan De Wildert

Funderingsresten nabij het Padvindersven

Zicht op de bomen langs De Wildert

De Wildert 58 (1)

De Wildert 58 (2)

Zicht in de Zundertseweg (richting Zundert)

Zundertseweg 78

Zicht in Schuitvaartjaagpad (richting Etten-Leur)

Begin fietspad naar Pannenhoef (vanaf de Ettensebaan)

Zicht in de Pannenhoefsebaan (richting Rijsbergen)

Pannenhoefsebaan 28

Pannenhoefsebaan 3 en 5

Bakhuisje – Pannenhoef

(Foto: 9 juni 2016)

De Zwarte Schuur – Pannenhoef

(Foto: 9 juni 2016)

Panhoefweg

(Foto: 9 juni 2016)

Turfvaart – aan de Sprundelsebaan

(Foto: 9 juni 2016)

Idem

(Foto: 9 juni 2016)

Sprundelsebaan

(Foto: 9 juni 2016)

Project Turfvaart-Bijloop Zuid (1) – Sprundelsebaan

(Foto: 9 juni 2016)

http://www.brabantsedelta.nl/algemeen/actueel/werk-in-uitvoering/zundert/inrichting-en-herstel-natte-natuurparel-turfvaart-bijloop-zuid.html

Project Turfvaart-Bijloop Zuid (2) – Sprundelsebaan

(Foto: 9 juni 2016)

Hieronder enkele linken die met De Pannenhoef te maken hebben:

http://www.westbrabantsevwg.nl/eropuit/natuurgebieden/pannenhoef/pannenhoef.shtml

http://www.brabantsedelta.nl/actueel/nieuws?ActItmIdt=90514

Voor artikelen over de Pannenhoef

Klik hierop

Kees Wittenbols.

16 maart 2009

Home