Waspik in beeld – Deel 1

Waspik

(Foto: 9 augustus 2013)

Waspik is een dorp in de gemeente Waalwijk, provincie Noord-Brabant.

Algemeen:

De voormalige gemeente Waspik werd in 1997 bij Waalwijk gevoegd.

Waspik bestaat uit de kernen Waspik-Boven en Waspik-Beneden (plaatselijk bekend als respectievelijk “Boven” en “De Straat”)

waarbij de scheiding bepaald wordt door de voormalige spoorlijn (tegenwoordig een fietspad), het Halve Zolen Pad.

Op deze spoorlijn werd voornamelijk afval van de plaatselijke schoenfabriek vervoerd, waaraan het zijn naam te danken heeft.

Een andere uitleg voor de naam “halvezolenpad” is dat aanvankelijk een dubbele spoorlijn was bedoeld

 voor het vervoer van materialen voor de schoenenindustrie.

Echter de spoorlijn werd half, d.w.z. enkel in plaats van dubbel, aangelegd.

Waspik kent een bruisende samenleving met veel activiteiten.

Hierbij speelt het cultureel centrum “Den Bolder” een centrale rol.

Tevens heeft het een harmonie-orkest - Koninklijke Harmonie Volksvlijt en Volksvermaak - van zeer hoog niveau.

Tijdens de carnavalsdagen is Waspik ook bekend als Maoneblusserslaand.

Zo zijn er veel verschillende carnavalsverenigingen die vaak reeds in september met de voorbereidingen voor de carnavalsoptocht beginnen.

Bartholomeuskerk

http://reliwiki.nl/index.php?title=Waspik,_Dorpsplein_37_-_Bartholomeus

Begin 19e eeuw vervielen in Nederland de beperkende maatregelen voor katholieken en konden zij weer eigen kerken bouwen.

 Ook in waspik maakte men van deze mogelijkheid dankbaar gebruik.

 Hier verrees in 1841 in waterstaatsstijl een nieuwe kerk met Sint-Bartholomeus als partroonheilige.

 De bouwstijl van de kerk werd zo genoemd omdat het ministerie van waterstaat de bouw subsidieerde.

 Deze Waspikse waterstaatskerk is een bijzondere kerk.

 Niet alleen omdat deze van binnen fraai versierd is in neo-barokke stijl, maar vooral omdat er in Noord-Brabant nog maar drie van over zijn.

 Behalve in Waspik, staat er namelijk nog één in Udenhout en Aarle-Rixtel.

Kerk van de Hervormde Gemeente (1)

http://www.reliwiki.nl/index.php?title=Waspik,_Raadhuisstraat_17_-_Johannes_de_Doper

Kerk van de Hervormde Gemeente (2)

Kiosk op het Dorpsplein

(verdwenen – 8 augustus 2012)

Voormalig Post- en Telegraafkantoor in de Kerkstraat

’t Vaartje 3

Raadhuisstraat 19

Geschiedenis:

Wij maken een reis door de geschiedenis van Waspik, een reis in etappes waarbij telkens een tijdsbeeld beschreven wordt.

Dit is deel I van de reis:

Het ontstaan en de ontwikkeling tot 1421:

Het ontstaan, de groei en de ontwikkeling van Waspik is niet los te denken van die van de streek tussen Geertruidenberg en Waalwijk,

een gedeelte van de Langstraat dus.

Het allereerste begin:

In de ijstijd bestond de bodem uitsluitend uit zand.

Na geruime tijd zetten de eerste venen zich op deze bodem af,

waarna in de loop der eeuwen het hele gebied ten zuiden van de Maasloop zich tot veengebied ging ontwikkelen.

Uitgestrekte veenmoerassen met honderden veenstroompjes naar het noorden toe gaven het landschap een woest uiterlijk.

Het veen kon in die duizenden jaren tot zo’n vijf meter hoog groeien.

Brug over Grevelduinsloot

Café “De Ploeg” – Raadhuisstraat 10

Kerkstraat 6 en 4

’t Vaartje 5

Cafetaria ’t Trefpunt – Raadhuisstraat 21

Eerste vermelding:

In dit moerassige gebied ontstonden langs en op de hoge zandrug nederzettingen, veendorpen.

De oudste ontginningen in de Langstraat vonden vanaf 1000 na Chr. plaats vanaf de zuidoever van de Maasloop.

Rond de 12e en 13e eeuw ontstonden langs deze zandrug de dorpen Raamsdonk, Waspik, Capelle en Besoyen.

In het onafzienbare moerasgebied moest een onafgebroken strijd gevoerd worden tegen het water.

Omstreeks 1230 werd op de zuidelijke grens tussen Holland en Brabant de “Heidijk” aangelegd,

als onderdeel van de bedijking van de Grote of Zuid-Hollandse Waard.

Hoewel er dus al van bewoning sprake was, wordt de oudste vermelding van Waspik aangetroffen in

een afschrift van een akte van 29-31 augustus 1257, in het bezit van de Abdij van Sint-Truiden.

In die akte draait het om de schenking van goederen.

Walterus, ridder van Aalburg, genaamd Spirinck - en zijn echtgenote Ysalda - schonken toen hun goederen aan de Abdij van Sint-Truiden.

Daaronder bevonden zich de tienden van Waspik (Waspich) en Capelle (Capella),

ofwel het recht om bij de boeren een tiende deel van de oogst te innen en dit te gebruiken voor het onderhoud van een kerkje in deze omgeving.

Er was dus een kerk, zodat het aantal bewoners een zekere omvang bereikt moest hebben.

Waarschijnlijk vormden Waspik en Capelle in 1257 één parochie.

Het is niet bekend of Waspik al een eigen dorpsbestuur had.

Mogelijk is dat pas ingesteld nadat door graaf Jan II van Henegouwen en Holland op 9 juni 1303 handvesten, wetten en rechten voor dorpsbesturen van het platteland van Zuid-Holland waren vastgesteld.

Ieder dorpsbestuur werd daarbij bepaald op een richter of schout en zeven heemraden of schepenen.

Zicht in “Het Halve Zolenpad”

Kerkstraat 3

Zicht in de Kerkstraat

’t Vaartje 9

Benedenkerkstraat 38

Ambachtsheren:

Met de ontginning van de Langstraat vanaf het Oude Maasje zuidwaarts werd een halve eeuw later begonnen.

Graaf Jan II van Henegouwen en Holland  gaf aan het eind van de 13e eeuw en in het begin van de 14e eeuw gebied uit aan verschillende ondernemende lieden. Deze trokken kolonisten aan, voornamelijk uit het land van Heusden en Altena.

Zo ontwikkelden zich dorpen en dorpjes die men aanduidde met de term ambachten.

In zo’n ambacht maakte een heer de dienst uit en verzorgde de rechtspraak.

Reeds in 1331 worden twee ambachten in Waspik genoemd:

Neder- of Groot Waspik en Over- of Klein Waspik (Waspyc, 2 ambochten).

In 1341 gaf de graaf nog woeste moergrond uit aan Gielis van Wendelnise.

Hieruit ontstond het ambacht Twaalfdhalfhoeve of Elf-en-een-halve-hoeve.

Verder lag ten zuid-oosten van Groot Waspik de ambachtsheerlijkheid Schrevelduin,

waaruit door vererving de ambachten  ‘s Grevelduin-Capelle en ’s Grevelduin-Waspik ontstonden.

Deze heerlijkheid was oorspronkelijk in het bezit van Van Gendt en Van Raveschot (maar dan zijn we al in de zestiende en zeventiende eeuw beland).

Klein-Waspik kwam in 1328 in handen van Willem van Duvenvoorde en vererfde via zijn achternichtje Johanna van Polanen in het geslacht Nassau.

De drie andere heerlijkheden vererfden via de geslachten Van Wendelnesse, Van Wijgaerde, Van Spange, Van Bruheze, Van Gendt en Van Raveschot,

tenslotte in het geslacht Cousebant.

Zicht in de Schoolstraat

Kerkstraat 11

“Sunny Home” – Raadhuisstraat

’t Vaartje 19

Doktershuis – Benedenkerkstraat 70

Situering van de heerlijkheden:

Klein-Waspik was gelegen tussen Capelle-Nederveen en de Kerkvaart en werd in het zuiden begrensd door de Oude Straat.

Groot-Waspik lag tussen Klein-Waspik of de Kerkvaart en Raamsdonk, eveneens ten noorden van de Oude Straat.

Twaalfdhalfhoeve was gelegen tussen Groot-Waspik en ’s Gravenmoer en tussen de huidige Schoolstraat in Waspik en Hendrik-Luitenambacht in Raamsdonk.

’s Grevelduin-Waspik vormde het zuidelijk deel van de huidige gemeente Waspik.

Het werd begrensd ten noorden door Klein-Waspik of de Oude Straat, ten westen door de ’s Grevel-duinsloot en Twaalfdhalvhoeve en ten oosten door

’s Grevelduin-Capelle.

Zicht in de Spoorstraat

Raadhuisstraat 15 en 13 – vóór de renovatie

(Juni 2007)

Raadhuisstraat 15 en 13 – ná de renovatie

(7 juni 2010)

’t Vaartje 14

Idem

(Foto: 9 augustus 2013)

Zicht in ’t Vaartje – Richting Sprang-Capelle

Ramp:

Het hoofdmiddel van bestaan in de Langstraatse dorpen vormde de turfwinning.

Nagenoeg de gehele bevolking leefde van de turfwinning of het vervoer daarvan per schip.

De uitmoering van het met dijken omgeven gebied leverde gevaar op, vooral als de turf direct bij de dijken gestoken werd.

Daarbij kwam dat als gevolg van onenigheid tussen de graaf van Holland en de hertog van Brabant over het bezit van de streek en de Hoekse en Kabeljauwse twisten, het onderhoud aan de dijken op een laag pitje was komen te staan.

Toen in de nacht van 17 op 18 november 1421 een geweldige storm ons land teisterde, werd de rekening dan ook gepresenteerd.

Verschillende dijkdoorbraken veroorzaakten grote overstromingen.

De Grote of Zuid-Hollandse Waard werd grotendeels door de vloed verzwolgen.

De Biesbosch met zijn killen en kreken ontstond.

Theresiakerk

Zicht in de Beatrixlaan

Het Oude Raadhuis (1) – Raadhuisstraat

Het Oude Raadhuis (2) – Raadhuisstraat

Zicht op het Dorpsplein

(oude situatie)

Het nieuwe Dorpsplein (1)

(Foto: 8 augustus 2012)

Het nieuwe Dorpsplein (2)

(Foto: 8 augustus 2012)

Het nieuwe Dorpsplein (3)

(Foto: 8 augustus 2012)

Nieuwbouw winkels Dorpsplein

(Foto: 8 augustus 2012)

Rabobank – Raadhuisstraat 8

(Foto: 8 augustus 2012)

Pastorie – Kerkstraat 1

(Foto: 8 augustus 2012)

Brandweerkazerne – Benedenkerkstraat 2B

(Foto: 8 augustus 2012)

Beereboom en Wijffels Kunsthandel – Binnenplaats – Benedenkerkstraat 81

(Foto: 8 augustus 2012)

Benedenkerkstraat 83

(Foto: 8 augustus 2012)

Benedenkerkstraat 87

(Foto: 8 augustus 2012)

Benedenkerkstraat 94

(Foto: 8 augustus 2012)

St. Elisabethsvloed:

Ook voor de dorpen in de Langstraat had deze overstroming, de St. Elisabetsvloed genaamd, grote gevolgen.

Grote gedeelten van Raamsdonk, Waspik en Capelle waren verzwolgen.

De oorspronkelijke kern van Waspik, inclusief de dorpskerk, nabij de Achterste Dijk werd verwoest.

Ook de dijk met de straatweg daarop was grotendeels weggespoeld.

De inspanningen van de voorafgaande eeuw gingen voor een groot deel verloren.

(Wikipedia).

Sociaal Cultureel Centrum “Den Bolder” – Schoolstraat 19

(Foto: 25 juni 2013)

Schoolstraat (1)

(Foto: 25 juni 2013)

Schoolstraat (2)

(Foto: 25 juni 2013)

Extra beveiligde voetgangersoversteekplaats aan de Schoolstraat

(Foto: 25 juni 2013)

Hekwerk van 144 meter lang – langs het Halvezolenpad

(Foto: 25 juni 2013) – Zie het bord hieronder

Bord tegen het hekwerk aan de Halvezolenpad

(Foto: 25 juni 2013)

Zorgcentrum “De Riethorst” – Kerkstraat 23

(hiervoor in de plaats komt vervangende nieuwbouw)

Het nieuwe zorgcentrum “De Riethorst” in aanbouw

(Foto: 9 augustus 2013)

Café-Restaurant “Den Hoeck” – ’t Vaartje 2

Zicht in de Kerkvaartsestraat

Voor de volgende reizen zie de website van de Heemkundekring:

Op ’t Goede Spoor – Waspik:

www.goedespoorwaspik.nl

De Havendijk van Waspik:

Informatiebord bij de Havendijk

Zicht in Veerstraat en op Havendijk

Zicht in Havendijk (1)

Zicht in Havendijk (2)

Pand in de Veerstraat

Zicht in de Veerstraat

Veerstraat 23

(Foto: 9 augustus 2013)

Zicht in Veerstraat met Havendijk

Zicht vanuit de Veerstraat

Doorgang van Veerstraat naar Havendijk

Zicht in Havendijk (3)

Zicht in Havendijk met het voormalige “wiel”

Idem

(Foto: 9 augustus 2013)

Havendijk 60

Havendijk 72

Laatste huisje op de Havendijk

Zicht op Havendijk met het voormalige “wiel”

Havendijk 4

(Foto: 9 augustus 2013)

Veerstraat 15

(Foto: 9 augustus 2013)

Laatste bebouwing Havendijk

(Foto: 9 augustus 2013)

Zicht in Havendijk (4)

(Foto: 9 augustus 2013)

Zicht in Havendijk (5)

(Foto: 9 augustus 2013)

-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-

Aanvullende foto’s:

8 september 2009

Spoorstraat 30

Spoorstraat 4

Voormalige blokpost – Hoek: Spoorstraat/Parallelweg

Ingang kerk van de Hervormde Gemeente

Cafetaria ’t Trefpunt – Raadhuisstraat 21

Anneloes Mode – Raadhuisstraat 11

Kunstobject “Het Gezin” – Raadhuisstraat

Café “D’Ouwe Haven” – Veerstraat 1

Zicht in ’t Vaartje

Oorlogsmonument aan de Raadhuisstraat

Zicht in de Benedenkerkstraat t.p.v. Zündapp pleintje

Benedenkerkstraat 34

Molen “De Hoop” – Benedenkerkstraat 77

(wordt momenteel gerenoveerd – 8 augustus 2012)

http://www.deweekkrant.nl/artikel/2013/juli/24/flinke_restauratie_en_renovatie_molen_de_hoop_onl

Molen “De Hoop” – Benedenkerkstraat 77

(Foto: 25 juni 2013)

Zicht op pad vanuit de molen – Benedenkerkstraat

Jachthaven van Waspik

Zicht op jachthaven - aan het Oude Maasje - vanaf de Abraham Kampbrug

-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-

Aanvullende foto’s:

28 oktober 2009

Mariakapel, hoek: Schotse Hooglanderstraat – Carmelietenstraat

Bord tegen de kapel

Mijn indruk van Waspik: Je zou Waspik ook het verlengde van Raamsdonk kunnen noemen. Raamsdonk en Waspik liggen praktisch gezien aan elkaar vast. De Luiten Ambachtstraat is de straat die beide dorpen met elkaar verbindt. Zodra je vanuit Raamsdonk: Waspik binnenkomt zijn er geen verschillen merkbaar in de bebouwing. Nog steeds van die fantastische mooie herenboerderijen, zowel links als rechts van de weg. We zitten nog steeds op de Langstraat. Doch eerlijkheidshalve moet ik bekennen dat Waspik me toch wel wat meer aanspreekt. Het lijkt erop of Waspik voor zo’n 50 procent uit monumenten bestaat. Op zeer vele huizen zie je die bekende blauwe bordjes op de gevels gemonteerd, waarbij wordt aangegeven dat deze beschermde monumenten zijn. Wat ik zondermeer jammer vind is de heel slechte inrichting van het Dorpsplein. Die supermarkt hoort daar helemaal niet thuis. Het staat ook doorgaans vol met geparkeerde auto’s en tot overmaat van ramp staat er een zeer verwaarloosde muziektempel. Je kunt hier zelfs niet eens van een vlag op een modderschuit spreken. Het Dorpsplein is naar mijn mening aan een grondige opknapbeurt toe! Op die lelijke supermarkt na heb je zo rondom het Dorpsplein allemaal schitterende oude panden staan. Wat dacht u van de kerk van de Hervormde Gemeente en als klapstuk op de vuurpijl die prachtige monumentale Bartholomeuskerk. Dat is echt een juweeltje. Direct aansluitend op het Dorpsplein heb je de Raadhuisstraat met praktisch alleen maar monumentale panden. Wat dacht u verder nog van de Kerkstraat en ’t Vaartje? Monument na monument! Waspik heeft een dorpskern, die ik persoonlijk gezien wat sfeervoller vind dan die van Raamsdonk. De echte ‘klap op de vuurpijl’ is toch wel de Havendijk. Parallel aan de Havendijk loopt de Veerstraat, maar ligt ’n stuk lager. Het is zeer aangenaam wandelen over dit dijkje en je waant je echt in vroegere tijden. Toch zeker met al die oude bebouwing bezijden het dijkje. Ook het laatste stuk van deze dijk mag er wezen met dat grote grasveld aan de linkerkant, oftewel het voormalige “wiel.” Ik was al verscheidene keren in Waspik geweest en ditmaal kwam ik uit de richting van ’s-Gravenmoer. Ook hier heb je weer het Halve Zolen Pad. Hoe je het ook wendt of keert: in al die plaatsen die aan de Langstraat gelegen zijn moet je altijd wel ‘n keer het Halve Zolen Pad oversteken. Dus straks bij mijn wandeling door onder andere Sprang-Capelle en Waalwijk komt dit pad weer ter sprake. Waspik heeft ook wel nieuwbouw, maar dit ligt allemaal wat lager gelegen en ben daar niet naar gaan kijken. Ik had m’n handen vol aan al dat “ouwe spul.” Mijn terugtocht was richting Raamsdonk en zag weer veel terug van wat ik al op beeld had vastgelegd. Met een camera vol met kiekjes ben ik toen zeer hoopvol naar huis gereden en het was een waar genoegen de resultaten op mijn computer te kunnen bekijken. Ongeveer 50 foto’s zult u in deze reportage kunnen terugvinden. Op een later tijdstip, als ik naar Sprang-Capelle toe ga, zal ik ook nog de situatie rondom het haventje van Waspik bekijken – net over de A59 - en waarschijnlijk nog wat extra foto’s maken, die ik dan in dit artikel nog zal bijplaatsen. Ook zal ik nog bekijken of er wat aardige ‘plaatjes te schieten zijn’ rondom het Zuiderafwateringskanaal, welke dwars door Waspik heenloopt.

Kees Wittenbols.

Juni 2007

Voor deel 2: klik hierop

Lees ook:

 Voor oude foto’s van Waspik zie: http://www.mmboud.dds.nl/waspik/index.htm

Voor artikelen over Waspik

Klik hierop

Home